Arangkada for March 25, 2008

          LINGIW SA BUGAS

 

          Unsa man gyod ang tinuod nga hulagway sa bugas humay sa Pilipinas?  Ang pag-angkon ni Presidente Arroyo nga nisaka ang presyo apan way kakuwang sa suplay mahubad nga pagtugot sa artipisyal nga maniobra.  Mao na ba ni ang bag-ong lagda sa patigayon sa iyang pamunoan?

          Ang bisan unsang sulbad magsugod sa pag-ila sa suliran.  Kon magdumili si Arroyo pag-atubang sa nag-ung-ong nga krisis, manguros na lang tang daan kon matinuod ang gikahadlokan sa kadaghanan.

-o0o-

Ang paspas nga industriyalisasyon sa Vietnam maoy gibasol sa pagtidlom sa ilang produksiyon sa bugas humay.  Nipasidaan si Agriculture Minister Cao Duc Phat sa Vietnam nga mahulga ang seguridad sa pagkaon sa ilang nasud kon patuyangan ang paggamit sa ilang mga umahan alang sa industriya.  Sa niaging unom ka tuig, 500,000 ka ektarya sa umahan ang gitukoran og mga pabrika.  Nitidlom og usa ka tonelada matag tuig ang produksiyon sa bugas humay sa Vietnam.

          Matod ni Phat angayng panalipdan ang agrikultura.  Kay bisan sa kamalambuon sa mga industriya sa Vietnam, ang mga umahan maoy labing mahinungdanong puhonan sa nasud.  Nisugyot si Phat nga ang industrial zones tukuron sa mga bakilid ug sa gibiyaan nang mga uma.  Nahadlok ko nga ang pait nga kasinatian sa Pilipinas maoy usa sa mga pagtulon-an nga gitamdan ni Phat.

-o0o-

          Gawas sa Pilipinas, nag-antos ron sa kanihit sa bugas humay ang Malaysia, Indonesia, Myanmar, Bangladesh, Pakistan ug Afghanistan.  Silang tanan pulos naigo sa hukom sa India pagputol sa pagpamaligya og bugas humay sa ubang kanasuran sugod niadtong Pebrero 7.  Napugos ang kagamhanan sa India pagpahamtang sa ban tungod sa paglayat sa presyo sa bugas humay sukad pa sa niaging tuig.

          Sa wa pa mokisikisi ang India ug Vietnam, mas una nga nitidlom ang produksiyon sa bugas humay sa Thailand.  Matod sa International Rice Research Institute (IRRI) dugang 50 milyones ka tonelada ang gikinahanglan matag tuig aron matapakan ang kalibotanong kakuwang sa bugas humay hangtod sa 2015.  Kining maong krisis gikahadlokan nga mohamok sa inadlawng pagkaon nga maoy gisaligan sa katunga sa 6.6 bilyones ka molupyo sa tibuok kalibotan.

-o0o-

          Gihingusgan ang mga paningkamot sa pagpangita og sulbad sa kanihit ug kamahal sa bugas.  Usa sa gilaomang sulbad mao ang pagmugna og bag-ong mga binhi nga mas lig-on nga makasukol sa bagyo ug ubang katalagman ug makahatag og mas daghang ani.  Laing gisugyot mao ang pagkopya sa teknolohiya sa Japan ug Tsina nga nakamugna sa labing dakong ani sa matag ektarya.

          Ang IRRI nakadawat og $20 milyones gikan sa Bill and Melinda Gates Foundation aron pagtabang sa 400,000 ka gagmayng mga mag-uuma sa Asya ug Africa aron magamit sa pagpalambo sa ilang mga binhi ug teknolohiya sa panguma.  Niangkon hinuon ang mga eksperto nga nga way dinaliang sulbad sa krisis sa bugas.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com